VISUEEL LEREN

Het huidig Nederlandse leesonderwijs laat een behoorlijke uitval zien. Uit Europees onderzoek (PISA-test 2018) blijkt dat 24% van de 15-jarigen functioneel ongeletterd is. Internationaal onderzoek laat zien dat leerlingen die in de vroege basisschoolperiode leesproblemen ontwikkelen, deze achterstand niet meer inhalen. (Ferrer, E., Shaywitz, B.E., Holahan, J.M., Marchione, K.E., Michaels, R., Shaywitz, S.E. (2015). Achievements gap in reading is present as early as first grade and persists through adolescence. The journal of Pediatrics, 167 (5), 1121-1125.)

Wetenschap
Goed leren lezen in het eerste schooljaar/groep 3 is cruciaal voor de schoolloopbaan van kinderen. Als er bij aanvang hiaten ontstaan in accuratesse (het decoderen van woorden) en automatisering, heeft dat weerslag op het latere leersucces. Vanuit het leesonderzoek weten we dat systematische, goed opgebouwde aandacht voor de letterklank-koppeling met veel aandacht voor automatisering cruciaal is voor het verloop van het leren lezen. Een recent onderzoek in Engeland naar leren lezen vanuit het woordbeeld of vanuit de letters/klanken beklemtoonde dat weer eens.  Professor Kathy Rastle van `The Department of Psychology at Royal Holloway`: “The results were striking; people who had focused on the meanings of the new words were much less accurate in reading aloud and comprehension than those who had used phonics, and our MRI scans revealed that their brains had to work harder to decipher what they were reading. There is a long history of debate over which method, or mix of methods, should be used to teach reading. Some people continue to advocate using a variety of meaning-based cues, such as pictures and sentence context, to guess the meanings of words. However, our research is clear that reading instruction that focuses on teaching the relationship between spelling and sound is most effective. Phonics works.” Klik hier voor de publicatie.

Lezen vanuit het geheel en kader
Het menselijk brein verwerft en verwerkt informatie het liefst visueel. Dat wil zeggen vanuit het geheel. Pas in tweede (talige) instantie zien we details. Kijk maar eens naar de tekst hiernaast. Een tekst waarbij de volgorde van de letters in een woord niet klopt. Alleen de eerste en laatste letter (kader) staan goed. Toch kunnen wij deze tekst gemakkelijk `lezen`. Dat is hoe ons brein in eerste instantie met informatie omgaat: vanuit het geheel en de kaders. Daarbinnen (details) is niet interessant.
Ervaren lezers hebben geleerd zich te richten op de analyse en details van woorden. Maar dat komt pas in tweede instantie, als er bewust aan gedacht wordt. We herkennen allemaal het feit dat we een boek (vaak scannend) lezen, van het verhaal genieten, maar aan het eind niet precies weten hoe de naam van de hoofdpersoon werd gespeld. `Het was iets met een X.`

De valkuil van leren lezen
Jonge leerlingen zijn van nature visueel ingesteld. Ze zullen woorden automatisch in zijn geheel `herkennen`, alleen lettend op het kader. Daarbij maken ze gebruik van de context en de illustraties. Er zit altijd een MUS of MEES in de boom, nooit een LIJSTER. Leerkrachten moeten hier alert op zijn. Pas na duidelijke instructie en herhaalde oefening ontstaat zicht op de afzonderlijke letters en opbouw van woorden. Juist dat is de basis van goed lezen: het vlot en juist kunnen decoderen van de afzonderlijke letters in een woord (en woorden in een zin).

Goede begeleiding
Het leesproces vergt een goede begeleiding en expertise van de leerkracht. Niet alle leerkrachten (her)kennen deze valkuil van het visuele brein, en ook reguliere toetsen laten dit niet altijd zien. Hierdoor ondervinden leerlingen vaak pas in het latere leesonderwijs problemen. Juist bij de slimme, associatief denkende (hoogbegaafde) leerlingen die effectief kunnen compenseren, blijft deze holistische, associatieve manier van lezen onopgemerkt. Er is geen focus op details, de volgorde van letters in een woord (straat/staart) en/of de oriëntatie (ijs/eis – kouw/kauw). Door woorden in het geheel te scannen en alleen naar de kaders te kijken, ontgaan de details en verschillen. De noodzaak van automatiseren en analyse hebben deze leerlingen vaak in de beginfase (groep 3) niet ge­voeld. De rapportcijfers waren toch altijd goed?

LetterKlankStad maakt zowel leerkrachten als leerlingen bewust van deze noodzaak. Alleen met een goede basis, komt je verder. Leer je lezen en kun je lezend leren!