Van leren lezen… naar lerend lezen

De beginnend leesmethode LetterKlankStad pakt de oorsprong van lees uitval aan: de fonologische vaardigheden en het vlot en juist kunnen decoderen van woorden.

Lees uitval in Nederland
De basis van goed lezen ligt in groep 3 en 4. Vanaf groep 5 gaat het namelijk in de lessen niet meer om leren lezen, maar om lezend leren. Onderzoek wijst uit dat de oorzaak van de (voortgezet en begrijpend) leesproblemen vooral ligt op het gebied van expliciete instructie en de leesdeskundigheid van de leerkracht. In 40% van de kleutergroepen is daarbij onvoldoende aandacht voor zaken als fonologische vaardigheden. (Coster, 2001, Houtveen e.a., 2005; Vernooy, 2004).
Het menselijk brein wordt steeds visueler. Debet hieraan is onze beeld-maatschappij, waar internet een grote rol speelt. Ervaren leerkrachten zullen dit beamen: onze jeugd wordt visueler. De impact hiervan is dat jonge kinderen de overstap naar het talige, gestructureerde denken moeilijk vinden. Het leren lezen wordt liever holistisch opgepakt, waarbij het kijken naar details en het automatiseren van lesstof het liefst wordt overgeslagen. En met onze huidige toetsing op `snelheid` gaat dat vaak ongemerkt, lange tijd goed. Bewustwording en (h)erkenning hiervan is cruciaal om onnodige diagnoses en problemen te voorkomen.     

Herkennen
Snel lezen is niet automatisch goed lezen. Juist visuele kinderen gaan te snel over op het lexicale (vlotte) lezen en missen de basis van het decoderen/automatiseren. Niet alle docenten (her)kennen deze valkuil van het visuele brein, en ook reguliere toetsen laten dit niet altijd zien. Hierdoor ondervinden leerlingen pas in het latere leesonderwijs problemen. Juist bij de slimme, associatief, snel denkende leerlingen die effectief kunnen compenseren, blijft deze manier van lezen onopgemerkt. De noodzaak van automatiseren en analyse hebben ze in de beginfase (groep 3) niet gevoeld. De rapportcijfers waren toch goed?

Ervaring leert dat oudere leerlingen het woord deur prima kunnen lezen, maar bij de opdracht `Schrijf de eu eens op,` rustig de letters ui schrijven. Ze hebben dus wel het woord deur als geheel opgeslagen, maar hebben geen idee van de afzonderlijke lettertekens (grafemen). Woorden worden in zijn geheel geleerd. Zoals een meisje uit groep 8 verzuchtte: `In de brugklas ga ik Frans en Engels leren. Dat lukt me nooit. Ik heb al duizenden Nederlandse woorden in mijn hoofd zitten; daar kan echt niets meer bij!` Het was voor haar een openbaring dat je met de 26 letters van het alfabet alle Nederlandse woorden kunt maken. `Waarom heeft niemand dat tegen me gezegd?` riep ze verbaasd uit. Ook is er bij oudere leerlingen vaak geen focus op details, de volgorde van letters in een woord (straat/staart) en/of de letterkennis (ijs/eis – kouw/kauw).